«Балаларға үлкен мәтіндерді түсінуге қалай көмектесуге болады» деп ойланып көрдік пе? Мүмкін, ойланбаған шығармыз. Ал, Гарвард профессоры Дорис Соммер ойланып, шешімін де тауып қойыпты.
Гарвард профессоры Дорис Соммер балалар мен ересектерге кез келген күрделі мәтіндерді жақсы түсінуге көмектесетін «pre-Texts» әдісін ойлап тапты. Оның мәні мынада – адам мәтінді оқып қана қоймай, өзі таңдаған жаңа шығармашылық формаға көшіру керек. Дәл қазір бұл сізге, түсініксіз болып көрініп тұр. Бірақ, біз қазір бәрін егжей-тегжей түсіндіреміз.
Сонымен не істеу керек? Әдісті іске асыру үшін бізе мына схема қажет: біз мәтінді аламыз, онымен әртүрлі көркемдік әдістерді қолдана отырып ойнаймыз және орындалған жұмыс туралы ойланамыз. Ойын материалды терең түсінуге көмектеседі, өйткені, шығармашылық интерпретация мәтінді жекелендіруге, оны еске сақтауға мүмкіндік береді. Тіпті, ең күрделі және қызықсыз туындыларды шығармашылық формаға «ауыстыру» арықылы, балалардың қызығушылығы ояна бастайды.
Бұл не үшін қажет? «Pre-Texts» практикасы қандай пайда берді?
- әдеби немесе техникалық мәтіннің күрделілігінен қорықпау;
- сыни және шығармашылық ойлау тәжірибесіне ие болу;
- мәтіндерді түсіндіру жеке тәжірибеге негізделгенін түсіну;
Әдіс қалай жұмыс істейді? Барлық оқушылар шеңберге отырады. Біреу (міндетті емес) мәтіннің таңдалған бөлігін дауыстап оқиды. Ол оқып жатқанда, қалғандары картон немесе басқа материалдарды қолдана отырып, осы мәтінге арналған мұқаба-иллюстрация жасайды: ескі газеттер, журналдар, күнтізбелер қолданылуы мүмкін (қолда бардың бәрі). Содан кейін әр оқушыға мәтінге бір сұрақ қою тапсырмасы беріледі. Сұрақ кез-келген күрделілік пен тереңдікте болуы мүмкін. Балалардың назары мұқабаларда жұмыс істеуге бағытталғандықтан, олардың сұрақтарын тұжырымдау үшін көптеген адамдар мәтінді өздері оқығысы келеді.
Ол үшін мұғалімде барлық адамдар пайдалана алатын мәтіннің көшірмелері болуы керек. Сұрақтар ойлап табылған кезде қатысушылар оларды кезекпен оқиды, қағаз парақтарына жазады және тақтаға іліп қояды. Содан кейін әркім басқа біреудің сұрағын таңдап, оған жасырын түрде жауап береді. Осылайша, балалар мәтінді оқулықтарда жазылған түсініктемелер арқылы емес, өздерінің қызығушылықтары арқылы түсінеді.
Мәселені тұжырымдау өте маңызды екенін ескеру маңызды. Мысалы, «Біз не үйрендік?» деген сұрақ жасөспірімдерден жағымсыз жауаптар алу ықтималдығы жоғары, өйткені ол оларды мұғалімнің жұмысын мақтауға мәжбүр етеді. Сондықтан «Біз не істедік?» деген сұрақ қою керек. Сол кезде бала өз жұмысының нәтижесін негізге алып, оған қызықты нәрсе туралы айтады.
Бұл балаларға қалай көмектеседі? Сабақты құрудың бұл схемасы балаларға бұрыннан таныс затты мүлдем басқа қырынан қарауға көмектеседі. Сонымен қатар, қалғандарының материалды қалай түсіндіретінін бақылай отырып, балалар сыныптастарымен жақсырақ танысып, өз пікірлерінен алшақтауы мүмкін басқа адамдардың пікірлерін бағалауды үйренеді.